İslam’da Estetik ve Sanat: Hat Sanatı / Mervenur Vatansever

Sanat, insanlık tarihi kadar eski olan, insanın ruhunu besleyen, görünenin ardındaki manayı sezmeye, zamansız olanı kavramaya ve insanın yaratılış sırrına yaklaşmasına vesile olan bir köprüdür. Estetik ise güzelliğin özünü kavrama çabası ve insanın duyuları, aklı ve ruhu aracılığıyla varlıktaki ilahi ahengi hissetme yetisidir.

İslam medeniyeti, sanatı yalnızca bir estetik uğraş olarak değil, ilahi hakikatin yansıması ve tefekkürün bir aracı olarak görmüştür. Sanat, İslam düşüncesinde, Allah’ın yarattığı güzellikleri idrak etmenin ve orada Allah’ın sıfatlarını görmenin bir yolu olarak kabul edilir. Zira sanat, insanı Allah’a götürdüğü kadar kıymetlidir. Esere bakarak müessiri anlama ve tanıma, insanın sanatı yalnızca bir görsellik veya beceri olarak değil, yaratılmış her şeyde ilahi tecellileri keşfetme ve Allah Teâlâ’nın esmalarını temaşa etme vesilesi sağlar. Bir çiçeğin güzelliğinde, bir mimari yapının ihtişamında veya bir hattatın kaleminde yansıyan sanat, insanın Rabbinin sanatına duyduğu hayranlığın ve O’na yaklaşma arzusunun bir ifadesidir. Bu bağlamda, İslam sanatı sadece göze hitap eden bir süsleme değil, aynı zamanda ruhu arındıran, insanı maneviyata yönlendiren, hakikatin derinliklerine çağıran, O’nun kudretini ve sanatındaki mükemmeliyeti idrak ettiren bir aynadır.

İslam sanatının en temel özelliklerinden biri, doğrudan figüratif tasvirlerden kaçınılmasıdır. Bunun sebeplerinden biri, sanatın yaratmayı taklit etmek yerine, Allah’ın mutlak yaratıcılığını ve kudretini yansıtma gayesine hizmet etmesidir. Bunun yerine, İslam sanatı soyut ve sembolik öğeleri ön plana çıkarmış, özellikle hat sanatı, tezhip, minyatür, çini ve mimari gibi alanlarda kendine özgü bir estetik anlayışı geliştirmiştir.